„Dałem tej kompozycji wszystko, co tylko było możliwe. Nigdy więcej nie osiągnę tego, co zostało osiągnięte w tej symfonii.” — Camille Saint-Saëns

Zwane są „królem instrumentów”. Majestatyczne i monumentalne. Są jednym z największych oraz najbardziej skomplikowanych pod względem budowy instrumentów. Posiadają bogatą i długą historię, a także niezwykle rozbudowane możliwości brzmieniowe. To właśnie organy staną się głównym bohaterem kolejnego koncertu z cyklu „Moc Klasyki”.

1 grudnia 2019 roku w atrium budynku Focus w Warszawie zabrzmi absolutna klasyka repertuaru organowego. Koncert rozpocznie Toccata i fuga d-moll BWV 565 Johanna Sebastiana Bacha, w nieco innej odsłonie - w wersji na organy i orkiestrę symfoniczną. Geniusz kompozytorski największego twórcy barokowego spotka się z romantycznym i barwnym brzmieniem orkiestry symfonicznej.

Głównym punktem wieczoru będzie III Symfonia Camille Saint-Saënsa zwana „organową”. Jest to jeden z najważniejszych utworów w dorobku francuskiego kompozytora, a także w całym repertuarze symfonicznym późnego romantyzmu. To kwintesencja indywidualnego stylu Saint-Saënsa. Narracja utworu prowadzi słuchacza przez całą paletę emocji, a kolejne tematy budują nastrój dla monumentalnego finału, w którym prym wiodą organy.

Na zakończenie zabrzmi słynna Toccata z V Symfonii Organowej Charles-Marie Widora, w niezwykle bogatej aranżacji. Połączenie orkiestry symfonicznej, organów i chóru tworzy nieczęsto spotykaną pełnię brzmienia, będącą szczytem możliwości tradycyjnego aparatu wykonawczego.

Koncert wykona niezastąpiona Orkiestra Polskiego Radia w Warszawie pod dyrekcją Michała Klauzy, do której w finale dołączy Chór Akademicki Uniwersytetu Warszawskiego i Chór Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Partie organowe wykona prof. Roman Perucki. Specjalnie na potrzeby koncertu w atrium budynku Focus zostanie zbudowany prospekt organowy, a całość dopełnią iluminacje świetlne.

Podobnie jak organy łączą w sobie sztuki wizualne, muzykę i konstrukcję, tak i ten koncert będzie swoistym połączeniem sztuk, po to, by każdym zmysłem poczuć MOC KLASYKI.

Bilety w cenie od 49 - 299 zł dostępne na www.MocKlasyki.pl a także w serwisach www.Biletyna.pl oraz www.eBilet.pl.

Informacje o koncercie

  • Repertuar:
    • Toccata i fuga d-moll BWV 565 - Johann Sebastian Bach (Henry Wood/Paul Klenovsky)
    • Symfonia Organowa - Camille Saint-Saëns
    • Toccata z V Symfonii Organowej - Charles-Marie Widor (David Willcocks)
  • Termin: 1.12.2019 (niedziela)
  • Miejsce: Budynek Focus, al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa
  • Godzina koncertu: 17:00
  • Czas trwania koncertu: 90 minut
  • Ceny biletów: 49, 99, 169, 199, 249, 299 zł
  • Parking: do dyspozycji widzów jest 100 bezpłatnych miejsc parkingowych w garażu podziemnym pod budynkiem Focus

Wykonawcy koncertu

  • Orkiestra Polskiego Radia w Warszawie
  • Chór Akademicki Uniwersytetu Warszawskiego
  • Chór Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
  • Michał Klauza – dyrygent
  • Magda Miśka-Jackowska – słowo o muzyce
  • Przygotowanie chórów: Irina Bogdanovich, Katarzyna Szewczyk
  • Roman Perucki - partie organowe

Johann Sebastian Bach

Johann Sebastian Bach

Genialny kompozytor bez którego trudno wyobrazić sobie historię muzyki. Mistrz polifonii. Już za życia uważany był za najwybitniejszego organistę niemieckiego oraz największego wirtuoza tego instrumentu. Jego twórczość nie była jednak powszechnie rozumiana, a po jego śmierci uległa na kilkadziesiąt lat niemal zupełnemu zapomnieniu. Na nowo odkryli ją romantycy i do dziś inspiruje ona wielu twórców.

Johann Sebastian Bach urodził się 21 marca 1685 roku w Eisenach. Pochodził z rodziny o długich muzycznych tradycjach. Muzyki początkowo uczył się od ojca. Gdy miał 9 lat zmarła jego matka, a niespełna rok później ojciec. Młody Bach przez pewien czas pozostawał pod opieką swojego najstarszego brata Christopha w Ohrdruf. Poznał wówczas twórczość Johanna Pachelbela oraz Johanna Jakoba Frobergera. Kilka lat później przeniósł się do Lüneburga, gdzie kontynuował naukę w liceum oraz śpiewał w znakomitym chórze przy kościele św. Michała. Pobierał tam lekcje u Georga Bühma - jednego z najwybitniejszych ówcześnie organistów (obok Buxtehudego i Pachelbela).

Po ukończeniu nauki został organistą i chórmistrzem w protestanckim kościele w Arnstadt, gdzie powstała jego słynna „Toccata i fuga d-moll” BWV 565. W 1707 roku objął stanowisko organisty w kościele św. Błażeja w Mühlhausen. Poznał tam swoją pierwszą żonę Marię Barbarę z którą miał siedmioro dzieci. Przeniósł się później do Weimaru, gdzie pozostał na 10 lat i skomponował znaczną część swoich powszechnie znanych utworów organowych, a także rozwinął technikę pisania kantat. Przez krótki czas pracował na dworze książęcym w Kӧthen (1717−23). Jednak po śmierci swojej żony w lipcu 1720 postanowił znaleźć posadę bliżej miejsca zamieszkania swojej rodziny. W grudniu 1721 roku wziął ślub z młodą śpiewaczką Anną Magdaleną, a w 1723 roku objął bardzo prestiżową posadę kantora w kościele św. Tomasza w Lipsku, gdzie spędził wraz z rodziną ostatnich dwadzieścia siedem lat swojego życia. Co ciekawe, miasto to odwiedzał dwa razy do roku król polski August II, który doceniając jego osiągnięcia, nadał mu w 1736 roku tytuł Nadwornego Kompozytora Króla Polskiego i Elektora Saskiego. Bach napisał dla niego jedno ze swoich najwybitniejszych dzieł – wielką „Mszę h-moll”. Kompozytor zmarł 28 lipca 1750 roku.

Camille Saint-Saëns

Johann Sebastian Bach

Czołowy kompozytor francuskiej muzyki romantycznej uznany na całym świecie. Jeden z najwybitniejszych instrumentalistów ówczesnej Francji. Pianista i organista wirtuoz, doskonały improwizator. Człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach.

Urodził się 9 października 1835 roku w Paryżu. Był jednym z tych dzieci, które zwykło się nazywać „cudownymi”. Od najmłodszych lat miał w swoim otoczeniu muzykę, a jego pierwszą nauczycielką była cioteczna babcia, która wraz z jego matką wychowywała go (ojciec umarł niedługo po narodzinach Saint-Saënsa).

Pierwsze próby kompozytorskie podjął już wieku przedszkolnym, ale muzyka nie była jedynym zainteresowaniem młodego kompozytora. Hodował gąsienice, zgłębiał geologię, astronomię, matematykę, archeologię i filozofię. Gdy tylko opanował gramatykę łacińską, czytał dzieła Wergiliusza i Horacego. W wieku siedmiu i pół lat pobierał lekcje śpiewu, kompozycji oraz gry na fortepianie u wybitnych kompozytorów. Gdy miał dziesięć lat zadebiutował w Sali Pleyela, wykonując z pamięci „Koncert fortepianowy c-moll” Beethovena oraz „Koncert fortepianowy B-dur nr. 15” Mozarta z kadencją swojego autorstwa. Było to wydarzenie wyjątkowe.

Mając zaledwie 13 lat wstąpił do konserwatorium paryskiego, gdzie studiował organy u Françoisa Benoisty oraz kompozycję i orkiestrację u Jacquesa Halévy’ego. Dość szybko został przyjęty przez środowisko literackie i twórcze, do którego wprowadziła go słynna śpiewaczka Pauline Viardot. Wśród tego grona byli m.in. tacy kompozytorzy jak Gioachino Rossini, Hector Berlioz i Charles Gounod, a także pisarz Gustave Flaubert oraz państwo Goncourtowie i Dumasowie.

Cieszył się sławą doskonałego instrumentalisty. Był jednym z siedmiu organistów, m.in. obok Charlesa-Marie Widora grających podczas poświęcenia organów w katedrze Notre-Dame. Obejmował prestiżowe i doskonale wynagradzane stanowiska organistów, najpierw w kościele Saint-Merri w Paryżu, a następnie, od 1857 roku w kościele de la Madelaine w Paryżu. Franciszek Liszt słysząc tam jego improwizacje określił go „największym organistą na świecie”. Porzucił tę posadę dopiero w 1872 roku, kiedy jego sytuacja finansowa pozwoliła mu skupić się wyłącznie na kompozycji.

W latach 1861−65 uczył w nowo powstałej École de Musique Classique et Religieuse, która miała na celu podnieść poziom muzyki kościelnej. Jego uczniami byli m.in. Gabriel Fauré oraz Eugène Gigout, którzy wspominali go jako bardzo inspirującego nauczyciela, choć surowego w kwestiach technicznych.

W 1871 roku odwiedził Anglię, gdzie miał zaszczyt wystąpić przed królową Wiktorią. W pałacu Buckingham miał natomiast okazję studiować rękopisy Georga Friedricha Haendla. Jedną z melodii wykorzystał potem jako temat w swojej operze „Henryk VIII”.

Życie artystyczne Saint-Saënsa rozwijało się. Podróżował po całym świecie dając koncerty i ciesząc się sławą oraz dobrymi zarobkami. W życiu prywatnym nie miał niestety tyle szczęścia. W 1875 roku poślubił dziewiętnastoletnią Marię Truffot z którą miał dwóch synów. Obaj odeszli niestety we wczesnym dzieciństwie – pierwszy, mając dwa i pół roku wypadł z okna na 4 piętrze, a drugi kilka tygodni później zmarł na zapalenie płuc. Małżeństwo wkrótce się rozpadło.

W 1888 roku umarła matka Saint-Saënsa. Było to dla niego wydarzenie traumatyczne, po którym czuł ogromną stratę. Myślał nawet o samobójstwie. Na szczęście tego nie uczynił, ale wiódł od tego czasu samotne życie. Starał się nie być rozpoznawalnym. Podróżował po Atlantyku, Morzu Śródziemnym i Oceanie Indyjskim, odwiedził m.in. Urugawaj, Skandynawię oraz Cejlon. Często powracał również do Algierii i Egiptu, a także do Anglii.

W 1906 roku odwiedził po raz pierwszy Stany Zjednoczone, gdzie został pierwszym kompozytorem muzyki filmowej. Skomponował tam muzykę do krótkometrażowego filmu artystycznego, pt.: „L’Assassinat du Duc de Guise” („Zabójstwo księcia Gwizdjusza”). W 1915 roku odbył tournée koncertowe, podczas którego zagrał przed prezydentem Roosveltem.

Został odznaczony doktoratem honoris causa przez uniwersytety w Cambridge (1893) i Oksfordzie (1907). Za zasługi został w 1900 roku Komandorem Orderu Legii Honorowej, w 1901 r. wybrano go na prezydenta Akademii Sztuk Pięknych, a w 1902 otrzymał Królewski Order Wiktorii.

Swoją wirtuozowską karierę zakończył koncertem 6 sierpnia 1921 roku w Dieppe Casino (Francja), gdzie zagrał siedem utworów z okazji 75-lecia swoich publicznych występów pianistycznych. W grudniu wrócił do Algierii, gdzie zmarł w wieku osiemdziesięciu pięciu lat. Francja pożegnała go z pełnymi honorami. Jego ciało sprowadzono do ojczyzny, a w kościele jego wieloletniej posługi − de la Madelaine − odbył się państwowy pogrzeb. Spoczywa w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Montparnasse w Paryżu.

Charles-Marie Widor

Charles-Marie Widor

Jeden z nestorów muzyki francuskiej przełomu XIX i XX wieku, ojciec francuskiej symfonicznej szkoły organowej oraz twórca nowego gatunku – symfonii organowej.

Pochodził z muzycznej rodziny od kilku pokoleń związanej z organami. Jego dziadek był budowniczym instrumentów, a ojciec oraz brat byli organistami. Od dziecka miał kontakt z tym niezwykłym instrumentem, a ojciec jako pierwszy wprowadzał go w tajniki gry i budowy organów. Przyjacielem ich rodziny był słynny budowniczy organów Aristide Cavaillé-Coll, dzięki któremu młody Charles-Marie po ukończeniu w 1862 roku edukacji w liceum jezuickim w Lyonie wybrał się na studia wyższe do Brukseli. Tam uczył się gry na organach u Jacques-Nicolasa Lemmensa, który przekazywał mu tradycyjną, niemiecką szkołę interpretacji utworów Bacha. Kontrapunktu i kompozycji uczył się zaś u François-Josepha Fétisa.

Mając 24 lata objął stanowisko organisty w kościele św. Sulpicjusza, które sprawował przez 64 lata. Miał tam do dyspozycji doskonały instrument, który inspirował go do tworzenia do tego stopnia, że postanowił przełożyć symfonię orkiestrową na grunt organów. Stał się tym samym ojcem nowego gatunku – symfonii organowej, którego istotą jest wykorzystanie pełni możliwości tego instrumentu, podobnie jak tradycyjna symfonia wydobywa szereg możliwości z aparatu orkiestrowego.

Widor zasłynął w dużej mierze jako wirtuoz. Jego gra wyróżniała się niesamowitą precyzją artykulacji i akcentacji oraz umiejętnością prowadzenia szerokiej frazy. Wielkim zainteresowaniem artystów oraz wysokich klas cieszyły się jego poranne, niedzielne koncerty w kościele św. Sulpicjusza. Propagował na nich m.in. muzykę Johanna Sebastiana Bacha. W późniejszym czasie przyczynił się do wydania dzieł wszystkich Bacha, które przygotowywał wraz ze swoim uczniem Albertem Schweitzerem. Podróżował też jako organista i dyrygent po całej Europie. W 1901 roku wystąpił w Warszawie inaugurując organy w Filharmonii Warszawskiej. Występował regularnie do 90 roku życia.

Był wszechstronnym kompozytorem, który pisał zarówno utwory orkiestrowe, kameralne, jak i solowe (na organy oraz na fortepian), a także pieśni, muzykę chóralną oraz sceniczną (4 opery i balet). Najważniejsze miejsce w jego dorobku zajmuje jednak muzyka organowa z dziesięcioma symfoniami organowymi na czele.

Wykładał w Konserwatorium Paryskim w klasie organów i kompozycji, gdzie nauczał m.in. Arthura Honeggera, Dariusa Milhauda, Nadię Boulanger, Edgara Varèsa oraz Oliviera Messiaena. Zwracał szczególną uwagę na dokładność techniczną oraz świadome i przemyślane interpretacje. Miał też obszerną i ugruntowaną wiedzę z zakresu kontrapunktu, fugi i aranżacji. Wraz z Francisem Casadesusem założył w 1921 Le Conservatoire Américain (Konserwatorium Amerykańskie) w ramach szkoły Fontainebleau. Jest także autorem podręczników, m.in. dotyczącego techniki ówczesnej orkiestracji (Technique de l’orchestre moderne, 1904).

Widor był także członkiem oraz wieloletnim sekretarzem Academie des Beaux-Arts, oraz analogicznych towarzystw w Berlinie, Brukseli, Sztokholmie, Florencji i Bolonii. Został odznaczony Wielkim Złotym Medalem Miasta Paryża (1930) oraz Orderem Oficera Legii Honorowej (1933). Zmarł w 1937 roku pochowany został w krypcie kościoła Saint-Sulpice.

„Toccata i fuga d-moll” BWV 565

To wczesny utwór Johanna Sebastiana Bacha, który powstał najprawdopodobniej w Arnstadt. Słychać w nim echa Dietricha Buxtehudego, który był przedstawicielem tzw stylus phantasticus, będącego swobodną, improwizacyjną metodą komponowania, wymagającą biegłości gry na instrumencie oraz doskonałej znajomości harmonii oraz zasad muzyki.

Utwór rozpoczyna toccata, która według tradycji miała służyć prezentacji wirtuozowskich umiejętności gry muzyka. Niektórzy muzykolodzy są też zdania, że utwór mógł zostać napisany przez Bacha jako kompozycja do testowania nowych organów (stąd długie pauzy pomiędzy frazami, pozwalające wysłuchać brzmienia piszczałek i usłyszeć rozchodzenie się pogłosu we wnętrzu kościoła). Toccata utrzymana jest w charakterze improwizacyjnym, pełna swobodnych pasaży i wirtuozerii. Płynnie przechodzi ona w fugę (w tym wypadku czterogłosową) będąca kunsztowną formą polifoniczną, którą Bach doprowadził do mistrzostwa. Temat zaprezentowany zostaje najpierw solo, a potem w kolejnych głosach, by następnie powrócić w trakcie utworu ulegając pewnym zmianom. Na zakończenie pojawia się koda.

Nie zachował się rękopis „Toccaty i fugi d-moll”. Utwór ten znany jest jedynie z nielicznych odpisów jego uczniów, co świadczy o tym, że najprawdopodobniej nie był wykorzystywany w celach dydaktycznych. Do jego wydania doszło dopiero w 1833 roku za sprawą Félixa Mendelssohna, który odkrył dzieła barokowego mistrza na nowo. Od czasu romantyzmu Bach nieustannie inspiruje innych artystów, którzy m.in. zaczęli tworzyć transkrypcje i opracowania jego utworów.

Aranżacja Henry’ego Wooda na orkiestrę symfoniczną powstała w 1929 roku i początkowo ukazała się pod pseudonimem Paul Klenovsky. Był to celowy zabieg Henry’ego Wooda, mający zapobiec pochopnej ocenie muzykologów, którzy mogli krytycznie przyjąć sam pomysł dokonania transkrypcji, a także doszukać się w jego opracowaniu błędów i niedoskonałości. Premierowe wykonanie zostało jednak bardzo dobrze przyjęte i Wood ujawnił swoje autorstwo. Wersja orkiestrowa słynnej „Toccaty i fugi d-moll” Bacha jest jedną z najlepszych i najciekawszych jakie kiedykolwiek powstały. Dzięki rozmaitym barwom instrumentów orkiestry pozwala ona dostrzec jak bogatym instrumentem są organy. W końcu nie bez przyczyny nazywa się je „instrumentem−orkiestrą”.

Camille Saint-Saëns - III Symfonia „Organowa”

III Symfonia „Organowa” pochodzi z okresu największych dzieł skomponowanych przez Saint-Saënsa. Z tego czasu wywodzą się też m.in. opera „Samson i Dalila” oraz „Karnawał zwierząt”. „III Symfonię” uważa się za jedną z najbardziej zaawansowanych technicznie symfonii końca XIX wieku oraz za najbardziej ekspresyjny i pomysłowy utwór w katalogu twórczości Saint-Saënsa. Było to piąte i ostatnie podejście do gatunku symfonii (dwie symfonie nie zostały wydane za życia Saint-Saënsa, dlatego figuruje ona jako trzecia). Sam kompozytor uważał ją za swoje szczytowe osiągnięcie: „dałem tej kompozycji wszystko, co tylko było możliwe. Nigdy więcej nie osiągnę tego, co zostało osiągnięte w tej symfonii.”

Powstała na zamówienie Philharmonic Society of London i została skomponowana w 1886 roku. Premiera odbyła się w maju tegoż roku w Londynie, dyrygował sam kompozytor, który zagrał wówczas również swój nowy „V Koncert Fortepianowy c-moll”. Premiera w Paryżu odbyła się w styczniu 1887 roku na imponująco wielkim instrumencie skonstruowanym dla Salle des Fêtes w pałacu Trocadéro.

Utwór zbudowany jest z 2 części, co jest odejściem od tradycyjnego, 4-częściowego modelu symfonii. Saint-Saëns nie porzucił jednak zupełnie tego schematu, ponieważ wewnątrz tych dwóch części znajdują się na swoich zwyczajowych miejscach zarówno fragment wolny, jak i scherzo. Całość narracji muzycznej prowadzi do monumentalnego finału, któremu symfonia zawdzięcza swoją popularność. Po pauzie generalnej triumfalnie, z całą swoją mocą, wybrzmiewają organy oraz pojawia się słynny temat.

„Symfonia organowa” została napisana na obsadę wielkiej orkiestry symfonicznej, wzbogaconej o partię fortepianu na 4 ręce oraz organy. Saint-Saëns czasem sam wykonywał partię organów w tym utworze. Nie jest to jednak partia wirtuozowska ani popisowa. Choć symfonia zwana jest „organową”, tak naprawdę jest symfonią „z organami” (avec orgue), ale instrument ten odgrywa tu niebagatelną rolę kolorystyczną i wyrazową.

Symfonia poświęcona jest Franciszkowi Lisztowi (wieloletniemu przyjacielowi Saint-Saënsa), który zmarł niedługo po skomponowania tego utworu.

Części utworu

  1. Adagio − Allegro moderato − Poco adagio
  2. Allegro moderato − Presto − Maestoso − Allegro

„Toccata” z „V Symfonii Organowej” op. 42

Symfonie organowe są najważniejszym osiągnięciem w twórczości Widora. Łączą styl XIX-wiecznej muzyki orkiestrowej z możliwościami i subtelnościami brzmienia organów. Ta cecha była charakterystyczna dla przedstawicieli tzw. francuskiej symfonicznej szkoły organowej. Widor napisał ich łącznie dziesięć: pierwsze cztery zawarte są w op. 13 (1872), kolejne cztery w op. 42 (1887), oprócz tego jako pojedyncze utwory funkcjonują „Symfonia gotycka” op. 70 (1895) i „Symfonia romańska” op. 73 (1900). Widoczne są w nich homofonizacje i symfonizacje faktury organowej oraz dramatyzacja narracji muzycznej − cechy, które pojawiły się w twórczości Widora po zapoznaniu się z muzyką Richarda Wagnera w Bayreuth, oraz z muzyką Ferenza Liszta.

„Symfonia Organowa nr 5” powstała w 1879 roku. Piąta część – „Toccata” jest jej wirtuozowskim zakończeniem. Jest jednym z najsłynniejszych dzieł organowych, a także najczęściej granym utworem autorstwa Widora. Wielokrotnie towarzyszyła parom książęcym podczas ślubów. Jest utrzymana w szybkim tempie i wymaga od organisty niezwykłej precyzji. Nieustannym figuracjom w najwyższym głosie towarzyszy znakomicie dobrana harmonia prowadzona w rytmie synkopowanym w głosie środkowym, a w linii pedału pojawia się główny temat.

Wersja, która wykonana zostanie podczas koncertu, została zaaranżowana przez angielskiego dyrygenta i organistę Davida Willcocksa. Jego autorstwa jest również tekst śpiewany przez chór, będący swego rodzaju hymnem i pochwałą Boga.

Mapka